ΕΘΙΜΑ ΣΕ ΓΑΜΟΥΣ

Σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, από τις πιο πρωτόγονες μέχρι τις πιο εξελιγμένες, ο γάμος αποτελεί πάντα ένα γεγονός-σταθμό. Η τελετή του γάμου μπορεί στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων να περιορίζεται στο αυστηρό πρωτόκολλο της κάθε θρησκείας, ωστόσο οι διαφορετικές «πινελιές» που υπάρχουν στα έθιμα που «κορνιζάρουν» το μυστήριο συνθέτουν ένα πολύχρωμο σκηνικό… Κορυφαία σ’ αυτόν τον πλουραλισμό εθίμων η χώρα μας. Στην Ελλάδα κάθε τόπος βάζει τη δική του σφραγίδα στην προετοιμασία του γάμου, το στολισμό και το γλέντι, έτσι ώστε να υπάρχει μια τεράστια λίστα από πολλά κι ενδιαφέροντα έθιμα, πέρα από τα… λόγια του παπά, που (τουλάχιστον στο ορθόδοξο τελετουργικό) είναι πάντα ίδια!

Ας ρίξουμε πρώτα μια ματιά στην εγχώρια «παραγωγή» και τα έθιμα που έχουν… προσκολληθεί στην τελετή ως αναπόσπαστο κομμάτι της.

Πανάρχαιο το έθιμο της αλλαγής δαχτυλιδιών. Πριν καθιερωθεί ο χριστιανισμός πηγές αναφέρουν ότι το χρησιμοποιούσαν και οι Ιουδαίοι, αλλά ακόμα και οι ειδωλολάτρες στην αρχαία Ρώμη. Επί αιώνες, βέβαια, το δαχτυλίδι του γάμου ήταν απλούστατο και σιδερένιο, απλά συμβολικό, ακόμα και οι βασιλιάδες τέτοιο έπρεπε να φορούν. Η συνήθεια της βέρας, ίδιου σχήματος για το ζευγάρι, προέκυψε πολύ αργότερα, προς τέρψιν των… χρυσοχόων! Ακόμα κι αν πάτε στην εκκλησία, πάντως, με δύο… χαλκάδες από αναψυκτικά αντί για βέρες, ο παπάς υποχρεούται να τις ευλογήσει.

Λόγω έλλειψης χρημάτων, παλαιότερα η εκκλησία είχε τα δικά της στέφανα και μ’ αυτά γίνονταν οι γάμοι. Δεν έφεραν, δηλαδή, οι μελλόνυμφοι τα δικά τους. Αυτό έγινε αργότερα, και για να τιμήσουν το γεγονός οι νύφες κρεμούσαν τα στέφανα σε ειδική ξύλινη προθήκη δίπλα στο εικονοστάσι, ως απόδειξη του «εν δόξα και τιμή» γάμου τους. Τα εκκλησιαστικά στέφανα είναι σε αρκετές περιπτώσεις εντυπωσιακά και θυμίζουν βασιλικές κορώνες. Το έθιμο του στεφανώματος προφανώς υιοθετήθηκε από την εκκλησία σε πρώιμη φάση, επηρεασμένο από το

ειδωλολατρικό τελετουργικό, όπου οι μελλόνυμφοι στεφανώνονταν με λουλούδια.

Αναφορές σε πέταγμα ρυζιού στους νεόνυμφους σε παλαιά κείμενα δεν υπάρχουν. Η επίσημη εκκλησία θεωρεί το έθιμο ειδωλολατρικό και κάποιοι έφτασαν στο σημείο να το απαγορέψουν. Αν ρωτήσετε κάποιον θα σας πει ότι πετάει ρύζι «για να ριζώσει το ζευγάρι», αν και αυτό μάλλον αποτελεί δικαιολογία. Ορισμένοι ιεροκήρυκες επιμένουν ότι πρόκειται περί ξενόφερτου εθίμου. Από κοντά και οι… νεωκόροι των εκκλησιών, που γλυτώνουν το σκούπισμα μετά το μυστήριο.

Στο τέλος της Προς Εφεσίους Επιστολής Παύλου, που αναφέρεται «… η δε γυνή ίνα φοβείται τον άνδρα», δεν είναι λίγες οι νύφες που… παίρνουν την εκδίκησή τους πατώντας το λουστρίνι του γαμπρού. Έθιμο του 20^ου αιώνα, όταν οι γυναίκες άρχισαν να χειραφετούνται, το οποίο, βέβαια, βασίζεται σε λανθασμένη ερμηνεία της λέξης «φοβείται». Στην περίπτωση αυτή το ρήμα έχει την έννοια του «σέβομαι», την οποία είχε στην αρχαία γλώσσα. Άλλωστε και πριν τη θεία κοινωνία ο ιερέας καλεί το ποίμνιο να προσέλθει «μετά φόβου Θεού»… Και η αμέσως προηγούμενη φράση της επιστολής του Παύλου είναι «έκαστος την εαυτού γυναίκα ούτως αγαπάτω ως εαυτόν», δηλαδή καθένας πρέπει να αγαπάει τη γυναίκα του όπως τον εαυτό του…

Έθιμο που έχει επίσης ρίζες στο αρχαιοελληνικό τελετουργικό του δωδεκάθεου, όπου πρόσφεραν στους καλεσμένους αμύγδαλα και καρύδια ανακατεμένα με μέλι (πασίγνωστα… αφροδισιακά), επειδή συνήθως μετά το γάμο ακολουθούσε γλέντι με επακόλουθα… Το αμύγδαλο ήταν σύμβολο ευημερίας από τους ρωμαϊκούς χρόνους και συνηθισμένη προσφορά στους γάμους, αλλά από καλάθια ή δίσκους. Η ατομική μπομπονιέρα ήλθε από το εξωτερικό (η λέξη είναι γαλλική και σημαίνει κατ’ ουσίαν καλαθάκι με καραμέλες ή γλυκίσματα).

Το γλέντι είναι απαραίτητο… αξεσουάρ κάθε γαμήλιας τελετής, όπου κι αν αυτή γίνεται. Ο κάθε τόπος, βέβαια, έχει τα δικά του ειδικά χαρακτηριστικά, όπως το είδος των μουσικών οργάνων που συνοδεύουν τη νύφη στην εκκλησία και η διάρκειά του. Σε περιοχές της Θεσσαλίας και της Μακεδονίας δίνεται μεγάλη σημασία και στις ημέρες πριν το γάμο, όπου το πατρικό σπίτι της νύφης και του γαμπρού ανοίγουν για να υποδεχτούν όποιον θέλει να ευχηθεί και να δώσει το δώρο του και είθισται να προσφέρουν γλυκά, ποτά και χορούς…

Η εικόνα της νύφης να κατευθύνεται πεζή στην εκκλησία στο πλευρό του πατέρα της και μπροστά της να βρίσκονται οργανοπαίκτες είναι χαρακτηριστική και συναντάται ακόμα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, ειδικά από ζευγάρια που θέλουν να δώσουν έναν τόνο παράδοσης στην τελετή τους. Προφανώς στις διάφορες περιοχές είναι και διαφορετικά τα όργανα: Στη Μακεδονία και τη Θράκη συνήθως είναι ζουρνάδες και νταούλια (εκτός των Ποντίων, όπου παίρνει σειρά η παραδοσιακή λύρα), στην Ηπειρο και τη Στερεά Ελλάδα κλαρίνα,  στην Πελοπόννησο και τα νησιά βιολιά στην Κρήτη και τα νότια Δωδεκάνησα λύρες.

Ο στολισμός της νύφης  με χρήματα και κοσμήματα, το λεγόμενο «νυφοστόλι» σε ορισμένες περιοχές, είναι η… προίκα που επιφυλάσσουν οι καλεσμένοι στο ζευγάρι. Συνήθως η νύφη στολίζεται από γονείς, συγγενείς και φίλους κατά τη διάρκεια του χαιρετισμού μετά το μυστήριο. Τελευταία, βέβαια, με τα… φακελάκια και τις λίστες γάμου το έθιμο έχει ατονήσει στην Ελλάδα, όμως παραμένει ολοζώντανο στην Κύπρο, όπου όλοι οι καλεσμένοι παρατάσσονται μπροστά από τη νύφη και το γαμπρό (συνήθως στο κέντρο όπου δίνεται η δεξίωση) και μετά τις χειραψίες αφήνουν τον οβολό τους σε ειδικό κουτί, το οποίο μοιάζει με τα παγκάρια της εκκλησίας. Όταν το ζευγάρι τελειώνει με τις χειραψίες και κατευθύνεται στο τραπέζι του, το κουτί (το οποίο έχει… ρόδες στο κάτω μέρος) ακολουθεί κατά πόδας τον γαμπρό!

Μερικά έθιμα που αφορούν κυρίως τη νύφη και τις φίλες της δεν έχουν καμία σχέση με την εκκλησιαστική παράδοση, όμως έχουν επεκταθεί στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας, όπως π.χ. η προσφορά κουφέτων από δίσκο (τα οποία αφού τα πάρουν οι ελεύθερες κοπέλες τα τοποθετούν κάτω από το μαξιλάρι τους, ώστε να ονειρευτούν τον μελλοντικό γαμπρό), το γράψιμο των ονομάτων όλων των κοριτσιών που βοηθούν τη νύφη να ντυθεί κάτω από το δεξί της παπούτσι και ο… έλεγχος αργότερα για το ποια απ’ όλα σβήστηκαν εντελώς από το περπάτημα και

το χορό (όποια σβήστηκαν σημαίνει ότι η κοπέλα θα παντρευτεί) και κυρίως το πέταγμα της ανθοδέσμης από τη νύφη μετά το μυστήριο σε μέρος που είναι συγκεντρωμένες οι φίλες της (όποια πιάσει πρώτη την ανθοδέσμη είναι η… επόμενη). Το τελευταίο θεωρείται και ξενόφερτο έθιμο, αφού επικράτησε πρώτα στις ΗΠΑ και μετακόμισε στη χώρα μας μέσω του… κινηματογράφου.

Διάφορα άλλα έθιμα που αφορούν το γαμπρό και δεν είναι τόσο πολύ διαδεδομένα είναι π.χ. ο εξαναγκασμός του να πιει σαμπάνια από το γοβάκι της νύφης ή να της αφαιρέσει με τα δόντια (!) μια ειδικά διαμορφωμένη καλτσοδέτα προφανώς δεν έχει να κάνει με την Ελλάδα. Τέτοιες κινήσεις θα θεωρούνταν απρεπείς στην πουριτανική ελληνική κοινωνία πριν από λίγες δεκαετίες… Μοιάζουν, όμως, με τα… βάσανα που περνάει ο γαμπρός που τυχαίνει να είναι στρατιωτικός. Μετά την τελετή οι φίλοι του παρατάσσονται σε δύο γραμμές και σχηματίζουν με τα ξίφη τους μια αψίδα, μέσα από την οποία περνάει το νιόπαντρο ζευγάρι. Ο καθένας τους, όμως, δικαιούται να χαμηλώσει το ξίφος του και να εμποδίσει το ζευγάρι να περάσει, εκτός αν ο γαμπρός εκτελέσει μια εντολή… Οι εντολές μπορεί να είναι από τις πιο απλές μέχρι τις πιο παράξενες και δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν δημιουργηθεί παρεξηγήσεις μεταξύ συναδέλφων…